Zmiany w zakresie przerwania okresu przedawnienia

Krótkie terminy przedawnienia. Terminy przedawnienia  w wielu przypadkach zbyt krótkie. Jest tak na przykład w sprawach dotyczących przewozu międzynarodowego. W wynikającym z konwencji CMR rocznym terminie przedawnienia bardzo często nie udaje się ustalić okoliczności powstania szkody, jej rozmiarów czy podmiotów zobowiązanych do jej naprawienia. Są to przeważnie postępowania z udziałem międzynarodowych przewoźników, spedytorów, ubezpieczycieli rozstrzygane często z udziałem zagranicznych organów ścigania czy wymiaru sprawiedliwości. W wielu przypadkach przedłużenie terminu przedawnienia wolą stron leży w interesie wszystkich stron stosunku zobowiązaniowego, gdyż zapobiega przedwczesnym, zbędnym często sporom sądowym .

Umowy odnośnie długości terminów przedawnienia. Inaczej niż ma to miejsce w innych systemach prawnych w Polsce jedynie w zakresie roszczeń uregulowanych Kodeksem morskim możliwe jest przedłużenie okresu przedawnienia wolą stron (art. 8 § 1 Kodeksu morskiego)

Rozwiązaniem tej sytuacji było wykorzystywanie przez wierzycieli instytucji zawezwania do próby ugodowej, czyli postępowania pojednawczego w celu przerwania biegu terminu przedawnienia. 

Zmiana w prawie. W Dzienniku Ustaw z 29 grudnia 2021 r. ogłoszono treść ustawy z dnia 2 grudnia 2021 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Wprowadzona zmiana dotyczy m. in. zmiany skutków prawnych jakie w sferze przedawnienia roszczeń wywołuje złożenie do sądu wniosku o zawezwanie do próby ugodowej.  Zmiany wejdą w życie 30 czerwca 2022 r. 

Funkcje zawezwania do próby ugodowej. Zgodnie z dotychczasową treścią art. 123 § 1 pkt 1) Kodeksu cywilnego bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia.  Dotychczas za taką czynność przed sądem rozumiano również złożenie wniosku z zawezwanie do próby ugodowej inaczej zwanego wnioskiem o przeprowadzenie postępowania pojednawczego, o którym mowa w art. 184 i następne Kodeksu postępowania cywilnego. 

Przywołany powyżej mechanizm, jako sposób na przerwanie biegu okresu przedawnienia był często używany, być może również nadużywany, przez wierzycieli, którzy chcieli uchronić swoje roszczenia przed przedawnieniem a równocześnie, z różnych powodów, nie chcieli lub nie mogli wystąpić z powództwem. 

Zmiany podejścia do zawezwania do próby ugodowej. Do kilku lat w działaniach ustawodawcy i judykatury można zaobserwować trend do utrudniania wierzycielom korzystania z postępowania pojednawczego w celu przerwania biegu okresu przedawnienia. W przeciągu ostatnich kilku lat nastąpił wzrost opłaty stałej od wniosku o wszczęcie tego postępowania a następnie wprowadzono opłatę stosunkową. W judykaturze z kolei pojawiały się poglądy, że kolejne wnioski wierzyciela o zawezwanie do próby ugodowej ,poza pierwszym wnioskiem, nie wywierają już skutku w postaci przerwania biegu przedawnienia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2016 roku, III CSK 50/15; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2016 roku, V CSK 365/15; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2016 roku, IV CSK 697/15; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2017 roku, V CSK 204/16). Pojawił się też pogląd, że w każdym przypadku sąd musi badać, czy wystąpienie z zawezwaniem do próby ugodowej nie jest, jako nadużycie uprawnienia procesowego, sprzeczne z dobrymi obyczajami (art. 3 KPC) i wniosek taki nie podlega odrzuceniu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2020 r. IV CSK 582/18).

Kontynuacją wyżej opisanego trendu jest przyjęta zmiana kodeksu cywilnego. Zgodnie ze znowelizowaną treścią art. 121 Kodeksu cywilnego zawezwanie do próby ugodowej będzie jedynie zawieszać (a nie przerywać) bieg okresu przedawnienia na czas trwania postępowania pojednawczego. 

Ocena skutków nowej regulacji. Przyjętą zmianę, bez jednoczesnego wprowadzenia do systemu prawa cywilnego możliwości umawiania się co do długości okresu przedawnienia po zaistnieniu zdarzenia z którego wynikło roszczenie, analogicznie jak ma to miejsce w art. 8 ust. 1 Kodeksu morskiego,  należy ocenić krytycznie. Brak możliwości przerwania biegu terminu przedawnienia spowoduje kreowanie wielu przedwczesnych i zbędnych sporów sądowych.