Wśród przepisów uchwalonych w związku z wystąpieniem epidemii COVID-19, ukierunkowanych na dostosowanie porządku prawnego do zaistniałej sytuacji gospodarczej, wprowadzono zmiany do ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych i z dniem 1 stycznia 2021 r. nałożono obowiązek informowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o zawartych umowach o dzieło.
W dniu 1 stycznia 2021 r. wszedł w życie przepis art. 22 ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw, który wprowadził zmiany w szczególności w zakresie przepisu art. 36 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Artykuł 36 ust. 17 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z dodanym przepisem art. 36 ust. 17 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych płatnik składek lub osoba fizyczna zlecająca dzieło informuje ZUS o zawarciu każdej umowy o dzieło, jeżeli umowa taka zawarta zostanie z osobą, z którą nie pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy nie wykonuje pracy na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Obowiązek informacyjny należy spełnić w terminie 7 dni od dnia zawarcia umowy, poprzez złożenie informacji za pośrednictwem formularza RUD (Zgłoszenie umowy o dzieło). W formularzu należy wskazać w szczególności dane dotyczące zamawiającego, wykonawcy oraz informacje dotyczące zawartej umowy o dzieło, w tym jej przedmiot.
Zgodnie z wyjaśnieniami ZUS obowiązek informacyjny nie dotyczy umów o dzieło:
W oparciu o przekazane informacje, ZUS będzie prowadził ewidencję zawartych umów o dzieło.
Kogo dotyczy obowiązek informacyjny. Obowiązek informacyjny został nałożony na płatników składek oraz osoby fizyczne, które zlecają wykonanie dzieła. Odnośnie osób fizycznych, które zawarły umowę o dzieło, obowiązek ten należy wypełnić bez względu na fakt czy osoba fizyczna jest zarejestrowana w ZUS jako płatnik składek czy też nie. Podkreślić należy, że z obowiązku informacyjnego zwolnione są podmioty lub jednostki organizacyjne, które nie są płatnikami składek.
Potencjalne ryzyka. Wydawać by się mogło, że nałożenie obowiązku informacyjnego w zakresie zawartych umów o dzieło nie powinno skutkować niekorzystnymi konsekwencjami. Należy jednak zwrócić szczególną uwagę na uzasadnienie do rządowego projektu ustawy, która wprowadziła omawiany obowiązek. W uzasadnieniu tym wskazano, że celem zmiany jest umożliwienie ZUS weryfikowania istnienia obowiązku ubezpieczeń społecznych osób wykonujących umowy nazwane umowami o dzieło.
Wypełnienie przez zobowiązane podmioty obowiązku informacyjnego w zakresie zawartych umów o dzieło dostarczy ZUS informacji na temat tych umów, a tym samym umożliwi ich kontrolowanie w zakresie zasadności ich stosowania w konkretnych przypadkach. Zgodnie z przepisami ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych umowa o dzieło co do zasady nie podlega ubezpieczeniu emerytalnemu oraz rentowemu. Należy jednak zauważyć, że zgodnie z przepisami ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ZUS uprawniony jest w szczególności do stwierdzania i ustalania obowiązku ubezpieczeń społecznych oraz do kontroli w zakresie wykonywania przez płatników składek i przez ubezpieczonych obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych.
W przypadku przeprowadzenia przez ZUS kontroli w celu weryfikacji umowy nazwanej umową o dzieło, istnieje ryzyko zakwestionowania kwalifikacji konkretnej umowy jako umowy o dzieło i w dalszej kolejności uznania jej np. za umowę zlecenia. W konsekwencji ZUS może domagać się opłacenia składek od zakwestionowanej umowy.