Systemy informowania o naruszeniach prawa nowym wymogiem prawnym 

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii aktualizuje pytania o modele sprawozdawczości o nieprawidłowościach. 

Istniejące modele sprawozdawczości o nieprawidłowościach mają – przynajmniej w Niemczech – oparcie w normach prawnych i orzecznictwie z okresu sprzed uchwalenia dyrektywy i prac (dwukrotnie podejmowanych) nad jej implementacją. Z tych względów warto się im przyjrzeć. Bez większego znaczenia jest tu ta okoliczność, że dyrektywa obejmuje powiadomienia o naruszeniu niektórych aktów prawnych wyraźnie wymienionych w załączniku do dyrektywy a jej zakres przedmiotowy nie pokrywa się z regulacjami prawnymi, w ramach których ukształtowały się wspomniane systemy (zakres przedmiotowy dyrektywy dotyczy zamówień publicznych, usług, produktów i rynków finansowych oraz zapobieganiu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami, bezpieczeństwa transportu, ochrony środowiska, ochrona radiologiczna i bezpieczeństwa jądrowego, bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia i dobrostanu zwierząt, zdrowia publicznego, ochrony konsumentów, ochrony prywatności i danych osobowych oraz bezpieczeństwa sieci i systemów informacyjnych).

Należy podkreślić, że niemieckie modele sprawozdawczości powstałe na gruncie dotychczas obowiązujących w tym państwie przepisów, w tym oferowane na rynku rozwiązania systemowe zewnętrzne (o których dalej), spełniają wymogi z art. art. 8 i 9 dyrektywy. Jedyna istotna nowość wynikająca z dyrektywy dla podmiotów prawa niemieckiego, to obowiązek stworzenia takich systemów przy liczbie pracowników powyżej 50. 

Niemcy, podobnie jak i Polska, Estonia, Hiszpania, Luksemburg , Włochy i Finlandia, nie ustanowiły jeszcze przepisów krajowych implementujących dyrektywę. Zresztą wszystkie państwa członkowskie - poza Danią i Szwecją, które implementowały dyrektywę w zakreślonym terminie do 17 grudnia 2021r. – naruszyły implementacji. 

Stan zaawansowania prac nad niemiecką ustawą wdrożeniową jest różnie oceniany. Prawodawca niemiecki mierzy się z kwestią uzgodnienia zakresów normowania i zastosowania projektowanych i obowiązujących regulacji prawnych. 

Prace nad niemieckim projektem ustawy transpozycyjnej nie zostały zakończone. O ile Bundestag uchwalił w dniu 16.12.2022 r. rządowy projekt ustawy o ochronie osób sygnalistów z poprawkami Komisji Prawne, to Bundesrat nie zatwierdził  projektu na 1030. posiedzeniu w dniu 10.02.2023 r., co oznacza, że Bundestag lub Bundesrat mogą teraz odwołać się do komisji mediacyjnej.

Prace nad polskim projektem ustawy o ochronie osób zagaszających naruszenia prawa trwają. Ze strony Rządowego Centrum Legislacji wynika, że Komitet do Spraw Europejskich przyjął „Projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa (UC101)” z uwzględnieniem uzgodnionych uwag Ministra do Spraw Unii Europejskiej, Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Ministra Finansów, a także z protokołem rozbieżności, uwzględniającym uwagi Ministra Sprawiedliwości, Ministra Spraw Zagranicznych, Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Prezesa Rządowego Centrum Legislacji, zgodnie ze stanowiskiem Ministra Rodziny i Polityki Społecznej. Komitet zarekomendował rozpatrzenie projektu ustawy wraz z protokołem rozbieżności Stałemu Komitetowi Rady Ministrów. Przyjęcia ustawy można spodziewać się w kwietniu br.

Co wpłynęło na ukształtowanie się modeli informowania?

Niebagatelne znaczenie dla wypracowania przez praktyków systemów sprawozdawczości o nieprawidłowościach w obrocie prawnym w Niemczech miały regulacje z poziomu prawa europejskiego Myślę tu przede wszystkim o art. 32 rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 596/2014 z 16 kwietnia 2014 r. w sprawie nadużyć na rynku (rozporządzenie w sprawie nadużyć na rynku) oraz uchylającym dyrektywę 2003/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady i dyrektywy Komisji 2003/124/WE, 2003/125/WE i 2004/72/WE. 

Należy zwrócić także uwagę na inne instytucji prawne w Niemczech, które wpłynęły na ukształtowanie się systemów notyfikacji nieprawidłowości. Byłby to obowiązek przewidziany w § 67  niemieckiej ustawy z 5 lutego 2009r. o urzędnikach federalnych (niem.: Bundesbeamtengesetz), który dotyczy zawiadamiania o przypadkach podejrzeń o korupcję czy też uprawnienie i ochrona przed negatywnymi skutkami zawiadomienia organów nadzoru w przypadku niezapewnienia warunków bezpieczeństwa i higieny pracy przez pracodawcę, do którego pracownik zwrócił się ze skargą (§ 17 ustawy z 7 sierpnia 1996r. o wprowadzeniu środków ochrony pracy oraz poprawie bezpieczeństwa pracowników (niem.: Gesetz über die Durchführung von Maßnahmen des Arbeitsschutzes zur Verbesserung der Sicherheit und des Gesundheitsschutzes der Beschäftigten bei der Arbeit).  Należy zwrócić także §25a ustawy z 10 lipca 1961r. o instytucjach kredytowych (niem. Gesetz über das Kreditwesen) nakładający od 1 stycznia 2014. obowiązek stworzenia systemu sygnalizacji nieprawidłowości. Można też wskazać na ustawę  z 14 sierpnia 2006r. o równouprawnieniu (niem.: Allgemeines Gleichbehandlungsgesetz), która nakłada na strony układów zbiorowych, pracodawców, zatrudnionych oraz ich przedstawicieli obowiązek współdziałania nad realizacją celów tej ustawy i na § 27 przewidujący prawo do zwrócenia się organu federalnego w sprawach dyskryminacji. 

Dwa typy 

Wszystkie te regulacje obowiązujące przed uchwaleniem dyrektywy o sygnalistach stały się oparciem na dwóch typów systemów informacji o nieprawidłowościach.

Wewnętrzny i zewnętrzny system informowania o naruszeniach prawa

Wewnętrzne systemy whistleblowingowe przewidują zgłaszanie nieprawidłowości do wewnętrznej jednostki powołanej do badania nieprawidłowości albo posiadającej status gwarantujący adekwatne reagowanie na zgłoszone nieprawidłowości. Możliwy jest tu udział choćby rady zakładowej czy biura zasobów ludzkich.

Zewnętrznie systemy przewidują zwykle udział osób trzecich pracujących w zawodach zaufania publicznego. 

Ale nowoczesne systemy zewnętrzne są oparte przede wszystkim na technologii informatycznej. Nie chodzi tu o banalny system przesyłania wiadomości na skrzynkę email ale o taki system komunikacji, który umożliwia zachowania anonimowości, nie wiąże się z żadnymi dodatkowymi czynnościami takimi jak założenie konta email. Takie systemy dają możliwość precyzyjnego podawania rodzaju czy przedmiotu naruszenia.  Takie systemy zbudowały w szczególności duże, transgraniczne przedsiębiorstwa. Ich systemu zgłoszeń obejmują wszystkie lokalizacje z często scentralizowanym miejscem badania zgłoszeń.